Hoe komt de WHO aan 7 miljoen doden door luchtvervuiling?
Jaarlijks sterven 7 miljoen mensen wereldwijd door luchtverontreiniging, schat de Wereldgezondheidsorganisatie. De organisatie bracht het getal woensdag naar buiten in een rapport. Daarin baseert de WHO zich op een database over de luchtkwaliteit van 4.300 steden in 108 landen.
Wie zijn die zeven miljoen doden?
Het antwoord is weinig verrassend: de slachtoffers zijn vooral ouderen en mensen die gevoelig zijn voor luchtvervuiling, zoals hartpatiënten en mensen met een longaandoening. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft vooral gekeken naar metingen in steden, waar de hoogste concentraties luchtvervuiling van menselijke oorsprong zijn. Het zijn dus ook vooral stedelingen die eerder komen te overlijden. De database waaruit de organisatie put, omvat ruim 4.300 steden in 108 landen.
Maar ook plattelandsbewoners hebben te lijden onder luchtvervuiling. Zij veroorzaken die vaak zelf, vooral wanneer op open vuur wordt gekookt en gestookt. Volgens de WHO heeft 40 procent van de wereldbevolking geen toegang tot schone apparatuur om mee te koken en te verwarmen.
Wat is de grootste boosdoener?
Bijna 70 procent van het aantal verloren levensjaren door luchtvervuiling wordt toegeschreven aan fijnstof, aldus het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Fijnstof is een containerbegrip: het bestaat uit allerlei zeer kleine deeltjes schadelijke stoffen. Een groot deel ontstaat bij de verbranding van fossiele brandstoffen, een deel heeft een natuurlijke herkomst.
Er wordt onderscheid gemaakt in grootte: de grotere deeltjes worden als PM10 omschreven, kleinere als PM2,5 en dan zijn er nog kleinere deeltjes. Hoe kleiner de deeltjes, hoe dieper ze in de longen en het bloed kunnen doordringen en hoe groter hun veronderstelde schadelijkheid voor de gezondheid.
Fijnstof ontstaat vooral door het verbranden van fossiele brandstoffen. Andere vormen van luchtvervuiling zijn ozon, stikstofdioxide en zwaveldioxide.
Wat is het verband tussen fijnstof en ziekten?
Korte en langdurige blootstelling aan fijnstof wordt onder meer in verband gebracht met longziekten en met hart- en vaatziekten. Volgens de WHO sterft 32 procent van de slachtoffers van luchtvervuiling aan de gevolgen van hartziekten. Ongeveer een op de vijf slachtoffers sterft aan de gevolgen van longontsteking en een vergelijkbaar deel aan een beroerte.
Tussen fijnstof en de genoemde ziekten is het sterkste causale verband gevonden. Mensen gaan dus dood aan een hartziekte of longontsteking die het gevolg is van fijnstof. Het is niet duidelijk welke componenten in fijnstof, zoals roet, waarvoor verantwoordelijk zijn. Epidemiologische studies laten de sterkste correlaties met gezondheid zien bij PM10 en PM2,5, zegt Guus Velders, wetenschappelijk onderzoeker luchtkwaliteit en klimaatverandering bij het RIVM.
Europa hanteert minder strenge normen voor fijnstof dan de WHO. Hier geldt een maximale jaargemiddelde van 40 microgram PM10 per kubieke meter, waarbij 35 dagen per jaar uitschieters zijn toegestaan tot 50 microgram. De WHO stelt de grens op gemiddeld 20 microgram per kubieke meter lucht. Over het algemeen geldt: hoe lager, hoe beter. ‘Er is geen gezonde waarde’, zegt Velders. ‘Dus liefst blijven verbeteren richting de WHO-norm.’
Neemt het aantal slachtoffers van luchtvervuiling toe?
In Nederland is de luchtkwaliteit de afgelopen kwart eeuw sterk verbeterd. Het RIVM doet al sinds 1992 metingen en zag de hoeveelheid fijnstof in de atmosfeer halveren. Volgens het RIVM overleden begin jaren negentig in Nederland ruim drieduizend inwoners voortijdig aan de gevolgen van blootstelling aan fijnstof. In 2013 waren dat er naar schatting nog 1.600.
In grote delen van West-Europa en Noord-Amerika is een vergelijkbaar beeld zichtbaar. Daar wordt de lucht steeds schoner. Velders: ‘Ook China werkt aan verbetering van de luchtkwaliteit, maar in veel delen van Azië, zoals bijvoorbeeld in India, neemt de vervuiling toe als gevolg van groeiende industriële activiteit en het autoverkeer.’
Wat is het effect als de lucht veel schoner wordt?
In Nederland heeft een halvering van de hoeveelheid fijnstof geleid tot grofweg een halvering van het aantal slachtoffers. Een verlaging van gemiddeld 70 microgram PM10 per kubieke meter naar de norm van 20 microgram die de WHO hanteert, vermindert het aantal slachtoffers van luchtvervuiling 15 procent, schat de wereldgezondheidsorganisatie.
Als PM10 van menselijke bron volledig verdwijnt, zal volgens berekeningen van het RIVM in Nederland de gemiddelde levensverwachting met een jaar toenemen. ‘Maar dit is een gemiddelde’, zegt Velders. ‘Niet iedereen loopt gezondheidsschade op door luchtvervuiling. Mensen met een gevoeligheid kunnen dus aanmerkelijk meer levensjaren inleveren.’