Begint elke ziekte echt in de darmen? De opmerkelijke waarheid

‘Alle ziekte begint in de darmen’ – Hippocrates

buikHippocrates, de vader van de moderne geneeskunde, was een wijs man. Veel van zijn wijsheid, nu meer dan 2000 jaar oud, heeft de tand des tijds doorstaan. Het citaat hierboven is daar een bewijs van. Natuurlijk begint niet elke ziekte in de darmen. Dat geldt bijvoorbeeld voor genetische ziektes. Maar er is wel bewijs dat veel chronische stofwisselingsziektes inderdaad in de darmen beginnen. Dat heeft veel te maken met de verschillende darmbacteriën die in ons spijsverteringskanaal zitten, en met de staat waarin de darmwand verkeert (1). Volgens talrijke onderzoeken kunnen soms onwenselijke bacteriële producten genaamd endotoxinen door de darmwand ‘lekken’ en in de bloedstroom terecht komen (2). Als dit gebeurt, herkent ons immuunsysteem deze vreemde moleculen en gaat ertegen in de aanval, wat tot gevolg heeft dat er een chronische ontstekingsreactie optreedt (3).

Die ontstekingen, ontstaan door bepaalde eetgewoontes, kunnen leiden tot insulineresistentie (geeft aanleiding tot ontstaan van diabetes 2), leptineresistentie (maakt dik) en leververvetting. Ook is er een sterk verband met de meest ernstige ziektes waarmee de wereld te kampen heeft  (456).

Onthoud wel dat dit een onderzoeksgebied is dat zich zeer snel ontwikkelt. Er zijn nog geen duidelijke antwoorden ontdekt en de mogelijkheid bestaat dat het er vanuit wetenschappelijk oogpunt over een paar jaar heel anders zal uitzien.

Wat ontsteking eigenlijk is en waarom je je daar druk om zou maken
Om er even voor te zorgen dat we elkaar wel goed begrijpen, wil ik even kort uitleggen wat ontsteking eigenlijk is. Ik zal er niet teveel over uitweiden, want ontsteking is enorm ingewikkeld. Er zijn talrijke celtypes en honderden verschillende signaalmoleculen bij betrokken, die allemaal met elkaar communiceren op allerlei enorm ingewikkelde manieren.

Simpel gesteld komt het erop neer dat ontsteking de reactie van het immuunsysteem is op vreemde indringers, gifstoffen of celschade. Het doel van ontsteking is om de functie van immuuncellen, bloedvaten en signaalmoleculen te beïnvloeden, zodat een aanval op de vreemde indringers of gifstoffen wordt ingezet en het herstel van beschadigde structuren kan beginnen. We kennen allemaal wel een acute, kort durende ontsteking. Als je bijvoorbeeld wordt gestoken door een insect, of je teen stoot aan de drempel, dan zal dat gaan ontsteken. Het gebied wordt rood, warm en pijnlijk. Dat is de ontsteking in actie.

Meestal wordt ontsteking gezien als iets positiefs. Als die niet zou optreden, zouden ziekteverwekkers zoals bacteriën en virussen zo ons lichaam kunnen overnemen en ons doden. Maar er is nog een ander soort ontsteking, die wel schadelijk kan zijn, omdat die op een onjuiste manier tegen onze lichaamscellen wordt ingezet (7). Dit type ontsteking is altijd actief en kan zich ophouden in je hele lichaam. Het wordt vaak chronische ontsteking genoemd, of laaggradige ontsteking, of systemische ontsteking (8). Je bloedvaten bijvoorbeeld (zoals de kransslagaderen) kunnen ontstoken raken, of structuren in je hersenen (910). Er wordt nu aangenomen dat chronische, systemische ontsteking één van de hoofdoorzaken is voor een aantal van de ernstigste ziektes op de wereld (11). Het gaat onder andere om obesitas, hart- en vaatziektes, diabetes 2, metabool syndroom, de ziekte van Alzheimer, depressie en talrijke andere aandoeningen (1213141516). Het is echter niet precies bekend wat de oorzaak van de ontstekingsreactie nu eigenlijk in eerste instantie is.

Kortom: Ontsteking is de respons van het immuunsysteem op vreemde indringers, gifstoffen en celschade. Chronische ontsteking, waarbij het hele lichaam betrokken is, wordt gezien als de aanleiding voor veel dodelijke ziektes.

Endotoxines – wat in de darmen gebeurt moet in de darmen blijven
Er zitten vele biljoenen bacteriën in de darmen, die bij elkaar bekend staan als de ‘darmflora’ (17). Een aantal van deze bacteriesoorten zijn gezond, andere niet. Wat we wel weten is dat het aantal en de samenstelling van darmbacteriën een grote invloed kunnen uitoefenen op de gezondheid, zowel fysiek als psychisch (18). Sommige van de darmbacteriën bevatten stoffen genaamd lipopolysacchariden (LPS), die ook bekend staan als endotoxinen (19). Dit zijn grote moleculen die in de celwanden van de zogenaamde gramnegatieve bacteriën worden gevonden (20). Deze stoffen kunnen in dieren immuunreacties opwekken. Tijdens een acute bacteriële infectie kunnen ze leiden tot koorts, depressie, spierpijnen en in ernstige gevallen zelfs tot septische shock (21).

Wat echter minder bekend is, is dat deze stoffen soms uit de darmen in de bloedstroom kunnen ‘lekken’, ofwel constant, of direct na een maaltijd (2223). Als dit gebeurt activeren de endotoxinen immuuncellen via een receptor genaamd de ‘toll-like receptor’ ofwel TLR-4 (2425). De hoeveelheden zijn te klein om symptomen van een infectie te veroorzaken (koorts etc.), maar groot genoeg om een chronische ontstekingsreacties op te wekken, die na verloop van tijd (jaren, decennia) enorme ravage kunnen aanrichten. Een verhoogde doorlaatbaarheid van de darm, vaak ‘lekkende darm’ genoemd, kan daarom het hoofdmechanisme zijn achter een chronische ontsteking die is ontstaan door bepaalde eetgewoontes.

Als het niveau van endotoxines in het bloed toeneemt tot 2 à 3 keer hoger dan normaal, dan staat deze aandoening bekend als ‘metabole endotoxemie’ (26). De endotoxinen kunnen samen met vet uit de voeding in de bloedstroom terechtkomen, of ze kunnen langs de ‘tight junctions’ lekken, die er eigenlijk voor zouden moeten zorgen dat voorkómen wordt dat ongewenste stoffen door de darmwand gaan (2728).

Kortom: Sommige bacteriën in de darmen bevatten stoffen in de celwand die lipopolysacchariden (LPS) worden genoemd, ofwel endotoxinen. Deze stoffen kunnen het lichaam in lekken en een ontstekingsreactie opwekken.

Een ongezond dieet kan Endotoxemie veroorzaken, wat het begin van een chronische ziekte kan zijn
Bij veel van de onderzoeken naar endotoxemie zijn endotoxines in de bloedstroom van proefdieren en proefpersonen gespoten. Uit deze onderzoeken blijkt dat dit al snel leidt tot insulineresistentie, een hoofdonderdeel van het metabool syndroom en diabetes 2 (29). Het leidt ook tot een onmiddellijke toename van ontstekingsindicatoren (markers) in het bloed, wat wijst op een activering van de ontstekingsreactie (30).

Opmerkelijk genoeg hebben de onderzoeken ook uitgewezen dat een ongezond dieet ervoor kan zorgen dat de endotoxineniveaus in het bloed stijgen. De meeste van deze studies werden op proefdieren gedaan, maar er zijn ook een paar onderzoeken uitgevoerd met mensen. Volgens één van die onderzoeken, waarbij het ‘westerse’ dieet werd vergeleken met een ‘verstandig’ vetarm dieet (31): “werd er bij 8 gezonde proefpersonen die een maand lang een westers dieet volgden een toename van 71% van endotoxine-activiteit in het  plasma waargenomen, terwijl bij een ‘verstandig’ dieet een afname van 31% te zien was.” Er zijn ook talrijke dierstudies die aangeven dat een langetermijn ‘vetrijk’ dieet endotoxemie kan veroorzaken, met de daaropvolgende ontsteking, insulineresistentie, obesitas en metabool syndroom (263233).

Uit vele studies op mensen blijkt ook dat endotoxineniveaus toenemen na het eten van een ongezonde maaltijd. Dit is waargenomen bij pure room en bij zowel vetrijke als gemiddeld vette maaltijden (2234353637).

De meeste van de vetrijke diëten/maaltijden bevatten ook geraffineerde koolhydraten en bewerkte ingrediënten, dus de resultaten moeten niet worden gegeneraliseerd tot de conclusie dat vet alleen en op zichzelf de boosdoener is. Het zou wel eens kunnen dat de oplossing ligt in een koolhydraatarm, vezelrijk, op onbewerkt eten gebaseerd dieet. Sommige onderzoekers geloven dat geraffineerde koolhydraten de endotoxine-producerende bacteriën laten toenemen. Ook de doorlaatbaarheid van de darm zou toenemen, waardoor je een ‘dubbele klap’ van endotoxines zou krijgen (38). Er bestaat een langetermijn onderzoek bij apen dat laat zien dat een dieet met veel geraffineerde fructose dit kan veroorzaken (39). Gluten, door de effecten die het heeft op een signaalmolecuul genaamd zonuline, zou ook de doorlaatbaarheid van de darm kunnen vergroten (4041). Hoe dan ook, het is op het moment nog onbekend welk onderdeel van het dieet endotoxemie veroorzaakt. Er lijken veel factoren mee gemoeid te zijn, zowel voedingsfactoren als de verschillende bacteriën die in de darm leven, naast nog talrijke andere factoren.

Kortom: Volgens studies op zowel dieren als mensen blijkt een ongezond dieet de hoeveelheid endotoxines in de bloedstroom te kunnen vermeerderen, waardoor het metabool syndroom kan worden aangewakkerd.

Conclusie
Helaas is ontsteking een ongelofelijk complex fenomeen. Men is nog maar net begonnen met het in kaart brengen van de manier waarop het in verband staat met eetgewoontes. Er is nog geen specifieke, bepalende voedingsfactor gevonden en het lijkt waarschijnlijk dat het wordt beïnvloed door het geheel van voedingsgewoontes en leefstijl. Ik wou dat ik een lijst kon geven met wat je zou moeten eten, of wat je juist zou moeten vermijden, of supplementen die je zou moeten nemen. Maar de wetenschap is gewoon nog niet zover. Je kunt maar het best een gezonde leefstijl aanhouden, met veel beweging en goede slaap. Een dieet gebaseerd op echt, onbewerkt voedsel en met veel prebiotische vezels is cruciaal, met de nadruk op het minimaliseren van bewerkte rotzooi. Een probiotisch supplement kan ook nuttig zijn en uit sommige studies blijkt dat probiotica endotoxemie en ontsteking kan helpen verminderen (42). Probiotische voedingsmiddelen, zoals yoghurt met actieve of levende culturen, kefir en zuurkool, kunnen ook helpen. In ieder geval is ontsteking veroorzaakt door bacteriële endotoxines misschien wel de ontbrekende schakel tussen een ongezond dieet aan de ene kant en zwaarlijvigheid en alle chronische stofwisselingsziektes die ons met miljoenen tegelijk de dood injagen aan de andere kant (met toestemming vertaald).

Help anderen gezonder te worden en deel dit artikel:
Download nu tijdelijk gratis ons E-book Afvallen

Download nu tijdelijk gratis ons E-book Afvallen

Word lid van onze nieuwsbrief en ontvang gratis meer dan 100 wetenschappelijke tips om af te vallen!

Gelukt! Ga naar je inbox om het E-book te bekijken.