De komkommer hoort wereldwijd tot de populairste voedingsmiddelen. De knapperige textuur en de milde, frisse smaak ervan zijn je vast bekend. Wel vraag je je misschien af tot welke voedselgroep ze eigenlijk horen, groente of fruit. Dit artikel geeft hierover opheldering.
Wat is komkommer?
De formele, wetenschappelijke naam van de komkommer is Cucumis sativus. Komkommers behoren tot de plantenfamilie van de kalebassen, ofwel Curcubitaceae (1). Oorspronkelijk komen ze uit verschillende delen van Zuidoost-Azië, maar tegenwoordig worden ze overal gekweekt. De kleur en grootte kan behoorlijk verschillen, afhankelijk van het type, maar komkommers staat vooral bekend om de langwerpige, cilindrische vorm en heldergroene schil. De populairste soorten horen tot twee groepen: de grotere komkommers en de kleinere, die worden gekweekt om ze in te maken als augurken. De eerste groep kun je het best vers eten; deze variant vind je in de winkel bij de verse producten. Komkommersoorten die worden ingemaakt, dus tot augurken worden verwerkt, zijn kleiner en komen iets minder vaak voor dan de grotere varianten.
Gezond
Komkommers bevatten niet heel veel vitamines en mineralen, omdat ze vooral uit water bestaan (2). Maar een portie van 50 gram bevat toch ongeveer 11% van de dagelijkse hoeveelheid vitamine K, een voedingsstof die een belangrijke rol speelt bij de bloedstolling en de botgesteldheid (2, 3). Ze bevatten ook verscheidene unieke plantenstoffen, zoals cucurbitacinen en cucumegastigmanen, stoffen met krachtige antioxidantwerking en ontstekingsremmende eigenschappen (4). Komkommers bevatten weinig calorieën, koolhydraten en vetten, waardoor ze in bijna elk dieet passen. Om nog maar te zwijgen van het feit dat ze erg lekker en verfrissend zijn in allerlei gerechten (2).
Kortom: Komkommers behoren tot de kalebassenfamilie. Er bestaan verschillende variëteiten, waarvan sommige vers en sommige ingemaakt worden gegeten. Ze zijn lekker en voedzaam en passen goed in een gezond voedingspatroon.
Botanisch gezien een vrucht
Hoewel veel mensen komkommers beschouwen als groente, behoren ze wetenschappelijk gezien tot de vruchten. Dit onderscheid is vooral gebaseerd op de biologische functie van de komkommer zelf. In de plantkunde (botanica) zorgen vruchten ervoor dat bloeiende planten zich kunnen voortplanten. Een vrucht wordt gevormd uit het vruchtbeginsel, dat zich binnenin de bloem bevindt en dat de zaden bevat die uiteindelijk tot nieuwe planten zullen uitgroeien. Groenten daarentegen bestaan juist uit de andere delen van een plant, zoals de bladeren, stelen of wortels ervan (5). Komkommers groeien uit bloemen en bevatten honderden zaadjes die weer kunnen worden gebruikt voor het kweken van nieuwe generaties komkommerplanten. Omdat ze deze basisfunctie hebben zijn het wetenschappelijk gezien dus vruchten en geen groenten.
Kortom: Wetenschappelijk gezien zijn komkommers vruchten, want ze ontstaan uit de bloemen van de plant en bevatten zaden.
Culinair gezien een groente
Veel van de verwarring rond de indeling van verschillende vruchten en groenten komt voort uit het culinaire gebruik. De culinaire definitie van een vrucht of groenten wordt meestal gebaseerd op het smaakprofiel, de textuur en de toepassingsmogelijkheden in een bepaald gerecht. Vruchten zijn vaak zoet of enigszins tot echt zuur en vaak hebben ze een zachtere, fijnere textuur. Ze worden meestal gebruikt in gerechten zoals toetjes, gebak, siropen, sauzen en smoothies waarin zulke smaken en texturen passen. Groenten daarentegen hebben vaak een wat grovere textuur en meer bittere elementen in het smaakprofiel. Ze passen het best in hartige gerechten zoals voorgerechten, soepen, hoofdgerechten en salades. Wat de smaak betreft vallen komkommers ergens in het midden, hoewel ze veel vaker worden gebruikt als groente. De knapperigheid en de milde smaak van het vruchtvlees en de ietwat bittere smaak van de schil passen goed in een brede variëteit aan recepten. Komkommers kunnen weleens doorgaan voor fruit als ze samen in een gerecht voorkomen met andere, zoetere vruchten zoals bessen of meloen. In andere gevallen kunnen ze toch beter als groente worden gebruikt.
Kortom: Op culinair gebied wordt het onderscheid tussen vruchten en groenten gemaakt op basis van smaak en textuur. Komkommer wordt het vaakst gebruikt in hartige gerechten, waardoor men het is gaan zien als groente.
Creatief gebruik
Voor de gemiddelde persoon is de vraag of komkommers nu groenten of vruchten zijn niet van groot belang; het gaat erom hoe je ze kunt gebruiken en ervan kunt genieten. Het belangrijkste om te onthouden is dat ze veelzijdig en voedzaam zijn en dat ze ingezet kunnen worden voor verschillende culinaire en cosmetische doelen.
Probeer recepten uit
Je weet waarschijnlijk al dat komkommers heel goed te gebruiken zijn in of bij een traditionele gemengde salade of fruitsalade – en veel mensen kunnen zich geen wereld voorstellen zonder augurken. Maar het culinaire gebruik van komkommers gaat verder dan dat. Neem eens een komkommer als hoofdingrediënt in je salade. Rasp de komkommer en voeg er verse kruiden aan toe plus citroen en verkruimelde fetakaas. Of geef het een Aziatische tintje door er rijstwijn, sojasaus, sesamolie en geroosterde sesamzaadjes aan toe te voegen. In warmere maanden kun je komkommer in je smoothie of in de gazpacho doen voor een verfrissende, koele smaak. Maak er eens een puree van met wat verse honingmeloen en vries het in als ijsjes. Komkommer doet het ook goed in gerechten als tabouleh, of gebruik het in een yoghurtdip of tzatziki. Hoewel het meestal rauw wordt gegeten hoef je niet bang te zijn om het eens te verwarmen, bijvoorbeeld in een roerbakgerecht of gewoon licht gebakken en bestrooid met verse kruiden en wat zout en peper.
Als schoonheidsbehandeling
Komkommers zijn niet alleen lekker als snack, maar je kunt ze ook gebruiken in zelfgemaakte cosmetische middelen en toepassingen. Een bekende klassieke toepassing is een paar minuten lang schijfjes komkommer op de ogen leggen. Dit kan ervoor zorgen dat gezwollen, opgezette en vermoeide ogen een oppepper krijgen (4). Doe eens komkommer in je zelfgemaakte gezichtsmasker en haarbehandeling, voor meer hydratatie en een frisse geur, of doe het in je favoriete zelfgemaakte zeep, gezichts- of bodylotion. Je kunt ook versgesneden komkommer op een verbrande huid leggen ter verkoeling (4).
Kortom: Of het nu een vrucht of een groente is, komkommer is een veelzijdig ingrediënt, ook als lichaamsverzorgingsproduct.
Conclusie
Komkommers zijn eetbare delen van een plant uit de kalebassenfamilie. Ze worden overal ter wereld geteeld en vormen een voedzame aanvulling op elk dieet. De komkommer wordt meestal gezien als een groente vanwege de manier waarop hij wordt gebruikt in de keuken. Maar omdat hij ontstaat uit bloemen en zaden bevat, is het plantkundig gezien eigenlijk een vrucht (en is daarmee een fruit). Hoe dan ook kun je met komkommer alle kanten op, voor wat betreft toepassingen in de keuken en bij lichaamsverzorging (met toestemming vertaald).
