Coronabeleid gaf griep de nekslag: nul officiële gevallen

Bij de huisartspraktijken die structureel monsters laten analyseren op de aanwezigheid van virussen, is geen enkel positief influenzageval vastgesteld. Dat stelt kennisinstituut Nivel, dat in Nederland samen met het RIVM de verspreiding van luchtwegvirussen monitort. “We volgen het influenzavirus niet zo goed als het coronavirus,” zegt Mariëtte Hooiveld van Nivel. “Maar alles wijst erop dat de circulatie van influenza is gestopt. In de monsters van huisartsen vinden we het niet, en ook bij de ziekenhuizen wordt het virus niet aangetroffen.”

Een logisch klinkende verklaring daarvoor is dat iedereen die snift en snottert nu naar de coronateststraat gaat, in plaats van naar de huisarts. Toch blijkt uit de Nivel-cijfers dat er wel degelijk mensen met griepklachten bij de huisarts komen. Bij nadere analyse van hun testmonsters in het lab zijn wel het corona-, rhino- en enterovirus aangetroffen, maar geen enkele keer het griepvirus. Dat is al sinds het vorige voorjaar zo.

Grote impact

Ook in de rest van West- en Noord-Europa zijn deze winter amper griepgevallen gevonden. “De Covid-19-pandemie heeft wereldwijd echt een grote impact gehad op de griep,” zegt een woordvoerder van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO. “Hoewel er continu op griep getest is, in sommige landen zelfs meer dan gewoonlijk, is het aantal gevallen overal kleiner dan gedacht. In februari en maart 2020 maakte influenza een opmars op het noordelijk halfrond, wat normaal is voor die tijd. Maar vanaf half maart, toen corona echt opkwam, vertoonde het aantal griepgevallen plots een scherpe daling. Sindsdien zit het influenzavirus op een laag niveau.”

Het grotendeels stilvallen van het internationale vliegverkeer heeft een enorme impact gehad op het aantal introducties van de griep, vermoeden deskundigen. Daarnaast wijzen ze op het grotere aantal mensen dat zich voor dit seizoen liet vaccineren.

‘Spectaculair, vanuit virologisch oogpunt’, noemt de Leidse hoogleraar Louis Kroes het tijdelijke verdwijnen van de griep. “De circulatie van het influenzavirus bleek niet mogelijk met de maatregelen die nu tegen Covid-19 genomen zijn,” mailt Kroes in antwoord op vragen van deze krant. “Blijkbaar is corona bij de huidige immuniteit van de bevolking wél in staat het reproductiegetal boven de 1 te houden, en influenza niet.”

Experts werpen de vraag op of in de toekomst met gerichte maatregelen ook griepdoden voorkomen kunnen worden. “Handen wassen, thuiswerken bij klachten: je maakt het een virus gewoon moeilijker als je die basismaatregelen hanteert,” zegt een woordvoerder van het RIVM. Gemiddeld overlijden enkele duizenden mensen per jaar aan griep. Corona eiste het afgelopen jaar - ondanks strenge maatregelen - 15.000 tot 20.000 doden.

De vraag is hoe de ‘grieptoekomst’ er uit ziet. Misschien, vraagt de leek zich af, kan het virus wel helemaal verdwijnen? Nee, zegt Ger Rijkers, medisch immunoloog bij het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg. “Er is altijd influenza, zoals er altijd corona zal zijn.” Dat voorspelt ook viroloog Ab Osterhaus, tegenwoordig werkzaam aan de Tierärztliche Hochschule in het Duitse Hannover. “Het is een perpetuum mobile. De meest schadelijke variant komt altijd vanuit Azië onze kant op. Die verspreidt zich vervolgens eerst over het noordelijk halfrond, dan naar het zuidelijk halfrond, en het volgende jaar begint het weer van voor af aan.”

Verrassingsaanval

Sterker nog: Osterhaus en Kroes waarschuwen voor een verrassingsaanval van de griep komende winter, als de coronamaatregelen mogelijk zijn losgelaten. Vergelijk het maar met een vijandelijk leger dat een slag verliest, en zich daarna terugtrekt van het strijdtoneel om zich verscholen in de bosjes te beraden op een nieuwe strategie. ": “Na zo’n periode kan een virus harder toeslaan,” zegt Osterhaus. Ook Kroes denk dat er mogelijk ‘een zekere rebound’ komt, omdat er minder immuniteit is opgebouwd in dit griepseizoen.

Dat het influenzavirus zijn nieuwe offensief buiten ons zicht beraamt, bemoeilijkt ook de ontwikkeling van het jaarlijkse griepvaccin. Rijkers: “Ieder jaar is er in februari een conferentie. Daar wordt besproken welke varianten op dat moment wereldwijd rondgaan. Daarmee kunnen farmaceuten bij de ontwikkeling van hun vaccin rekening houden. Nu is er echter veel minder zicht op het virus. Er zit weinig anders op dan het vaccin van vorig jaar weer te nemen, maar je weet niet hoe goed dat beschermt.”

De immunoloog verwacht wel dat de griepvaccinatie op de lange duur zijn vruchten kan plukken van de coronapandemie. “Op voorhand was helemaal niet zeker dat het mRNA-vaccin zoals Pfizer en Moderna dat nu tegen corona hebben ontwikkeld, zo goed zou werken. Dat is nu bewezen.”

Nieuwe inzichten

Sowieso kan de grote aandacht voor het coronavirus ook de wetenschappelijke kennis over influenza verder helpen, zeggen Rijkers en Osterhaus. “Er zit nu zoveel druk op. Nu worden heel veel disciplines bij elkaar gebracht. Dat levert ongetwijfeld nieuwe inzichten op.”

En dat is nodig ook, benadrukt Osterhaus. “Elk jaar gaan er toch enkele duizenden mensen dood aan de griep, in Nederland. Ook de totale ziektelast van de wintergriep is hoog.”

Louis Kroes werpt een ethische vraag op. “Als er weer een stevig griepseizoen komt, gaan we daar dan op dezelfde manier mee om als nu, om de zorgbelasting en sterfte te beperken? We weten inmiddels dat met maatregelen deze sterfte tot ongeveer nul zou kunnen worden teruggebracht. Dus duizenden extra sterfgevallen worden bewust geaccepteerd, als het beleid hetzelfde blijft.”

Gaan we meer vaccineren, oppert hij, met betere vaccins? Gaan we toch restricties opleggen, bijvoorbeeld aan de traditionele ‘carnavalsmotor’ voor de influenzaverspreiding? Hoeveel mag het voorkomen van doden ons kosten? “Daar zal over nagedacht gaan worden.”

Rijkers vertelt over een gesprek dat hij deze week had met longartsen. “Zij behandelen patiënten die een longtransplantatie hadden ondergaan. Zij zijn enorm kwetsbaar, en daarom zijn de artsen erg beducht op een infectie. Maar die waren er nu nauwelijks: influenza niet, maar ook longontstekingen niet.”

We zien dus, zegt Rijkers, dat de meest kwetsbaren baat hebben bij de maatregelen zoals ze nu genomen zijn. “Tegelijk weten we ook dat er een sociaal-maatschappelijk nadeel is. Geen bezoek, geen knuffels, anderhalve meter: de vraag is of dat er tegenop weegt.”

Handen wassen

Toch zeggen experts dat je in elk geval íets kunt leren en meenemen van de huidige maatregelen. “Het zal niet nodig en ook niet haalbaar zal zijn om in het griepseizoen net zulke strenge maatregelen te treffen als nu,” zegt een woordvoerder van de WHO. “Maar het is wel van belang om mensen er op te wijzen welk verschil ze kunnen maken door vaker hun handen te wassen en op hun ademhalingshygiëne te letten.”

In Azië, weet Rijkers, is het heel gewoon om een mondkapje te dragen als je in de buurt van anderen komt. “Dat zie ik bij ons niet zomaar gebeuren. Maar mensen zullen zich misschien wel afvragen of ze naar hun werk moeten gaan als ze klachten hebben. Willen ze het risico willen lopen dat ze anderen, met een kwetsbare conditie, besmetten met een virus?”

Osterhaus koestert de nodige scepsis. “Het thuiswerken zal er misschien wat meer inkomen, en ik denk ook wel dat grote internationale congressen vaker digitaal zullen plaatsvinden. Maar mijn bang vermoeden en ervaring is dat het geheugen van mensen over het algemeen kort is.”