ERASMUS MC
Rotterdamse ethicus tegen invoering 2G: 'Maak van ongevaccineerden geen zondebok'
Moeten we nu wel of niet aan de 2G? Dat is de discussie die deze week speelt. Als het kabinet besluit deze variant van de QR-code in te voeren, betekent dit dat alleen mensen die gevaccineerd of genezen zijn toegang hebben tot bepaalde locaties. In tegenstelling tot de 3G-variant waarbij ook een testbewijs geldt.
Een veel gehoord argument tegen de invoering van 2G is dat het voor een tweedeling in de samenleving zou zorgen, en dat het een onethische oplossing zou zijn. Hoe zit dat? Rijnmond gaat te rade bij medisch ethicus Hafez Ismaili M'hamdi, werkzaam bij het Erasmus MC.
Wat valt er te zeggen voor 2G?
"Het zou de druk op de ziekenhuizen kunnen verlichten, maar ik weet niet of dat waar is. (Vrijdag geeft het OMT haar visie op 2G en de verlichting op de zorg). Dan hoor ik dat ze het in Oostenrijk ook doen, maar daar is de vaccinatiegraad veel lager dan hier. Dus het beleid van Oostenrijk kun je niet 1 op 1 kopiëren. De analogie loopt spaak. Maar laten we voor het argument ervan uitgaan dat het inderdaad de druk op de ziekenhuizen zou verlichten. Dan blijft de vraag over: is het moreel wenselijk?"
En? Is het moreel wenselijk?
"Bij 2G zijn er twee mogelijkheden: je bent gevaccineerd of je bent genezen. Gevaccineerd zijn is het enige waar je controle over hebt. Dus eigenlijk ga je voor een bepaalde groep mensen deelname aan de samenleving veel moeilijker maken. Ik hoor Hugo de Jonge zeggen dat het een morele plicht is, maar dit is echt een klassiek voorbeeld van drang. Heel objectief gezien is de 2G-maatregel drang. Je dringt bij mensen aan om zich te laten vaccineren, want als ze dat niet doen, kunnen ze in toenemende mate geen deel meer uitmaken van de samenleving."
Maar is drang zo erg? Het is nog geen dwang en daarvan heeft het kabinet steeds gezegd, dat doen we niet. We verplichten niet tot vaccineren.
"Het gaat hierom: wegen de baten nog wel op tegen de kosten als je ergens op aandringt? Als je het mensen onmogelijk moeilijk maakt om op een betekenisvolle manier deel te nemen aan de samenleving, dan zijn de kosten voor degene die zich niet laten vaccineren heel erg hoog. Ze kunnen niet meer naar een restaurant, een bar of de sportschool. Hugo de Jonge zegt dat dit proportioneel is, dus dat de baten tegen de kosten opwegen, maar hij legt dit niet uit."
In deze discussie wijzen gevaccineerde mensen naar ongevaccineerde mensen. Zij zijn degene die nu op de ic’s liggen. De geprikten vinden het zuur dat ze weer in een lockdown moeten, terwijl er een middel voorhanden is om uit deze crisis te komen, namelijk vaccineren. Die mensen hebben toch ook een punt?
"De groep ongevaccineerden is geen homogene groep. Dat is echt een misvatting. Het gaat in de ziekenhuizen om mensen die ouder zijn, vaak onderliggend lijden hebben en ongevaccineerd zijn. Kijk naar de ic en zie wie daar ligt. Een jongeman van 25 die niet gevaccineerd is kan ziek worden, maar de kans dat hij ic-zorg nodig heeft is echt minimaal. Maar tegelijkertijd beperk je wel de vrijheid van die persoon van 25 die ongevaccineerd is. Die kan niet meer naar de sportschool en het café.
Het is problematisch om risicogevallen en niet-risicogevallen te bundelen in een groep, een label mee te geven en dan vrijheidsbeperkende maatregelen af te kondigen tegen die groep. Dat is oneerlijk, zij zorgen niet voor een grotere druk op de zorg."
In welke hoek zou u de dan oplossing zoeken?
"Je kunt ook naar de zorgcapaciteit kijken. Onze zorgcapaciteit is niet op peil. En dat is in de afgelopen anderhalf jaar ook niet gelukt. Je hebt als overheid de taak om of je zorgcapaciteit op orde te krijgen, of om heel duidelijk te maken waarom het je maar niet lukt. En waarom je daarom een beroep doet op mensen om in te leveren. Nu is het verhaal ‘we kiezen voor 2G’ een heel ander verhaal als het zou zijn: ‘het lukt ons maar niet om de capaciteit op orde te krijgen, waardoor de druk op de ziekenhuizen nog steeds heel groot is, en daarom doen we een beroep op jullie.’
Dat is een hele andere taal. Een taal waarin je begrip toont voor de situatie van de ongevaccineerde en waarin je verantwoordelijkheid neemt voor de zorgcapaciteit die nog steeds onvoldoende is. Dan heb je een hele andere insteek, dat mis ik ook een beetje. Dat je het hele probleem afwentelt op de schouders van de ongevaccineerden. Het is een oneerlijke voorstelling van zaken."
Grof gezegd kun je zeggen dat mensen zich niet laten vaccineren: a. omdat de kennis ontbreekt, b. hun geloof het niet toelaat of c. omdat ze er plat gezegd ‘geen zin in hebben.’ Van die laatste groep mogen we toch meer inspanning verwachten om uit deze wereldwijde crisis te komen?
"Zeker. Maar als je die mensen zou willen aansporen om zich te laten vaccineren dan moet je dat niet langs de lijn van de schuldvraag doen: ‘kijk eens wat jullie allemaal veroorzaken, wat een ellende’. Want dan snap ik dat ze het niet gaan doen. Dat is taal waardoor ongevaccineerden hakken in het zand gaan zetten. Je hebt andere taal nodig. ‘Mag ik wat van je vragen, we zitten in een precaire situatie en als je het niet voor jezelf wilt doen, wil je het dan alsjeblieft voor mij doen.’ Dat klinkt heel anders. Maar die taal is er niet. Ik hoor een harde taal, ook in de politiek.
In een liberale democratie als Nederland zijn er ook andere manieren. Ik heb ongelooflijk groot respect voor de huisartsen die de straat op gaan om ongevaccineerden te informeren. Je gaat met mensen in discussie om hen uit te leggen wat het vaccin is, wat het doet en hoe zij de samenleving kunnen helpen als ze zich laten vaccineren. Dat is mooi, want dan neem je mensen serieus. Dan zie je ze als volwaardige mensen en niet alleen als vaccinatieweigeraars. Dat soort initiatieven juich ik toe.
Maar, dan moet je in een liberale democratie ook accepteren dat sommige mensen het gewoon niet doen. Dat is ook oké. Daar moet je je bij neerleggen en nog steeds de samenleving zo inrichten dat je een fatsoenlijk leven voor hen niet onmogelijk maakt. En het argument dat we het doen om die mensen tegen zichzelf in bescherming te nemen is niet echt overtuigend. Mensen mogen ook gewoon drinken, roken en op skivakantie.
Ik kan me geen enkele volwassen samenleving voorstellen waarin mensen geen gezondheidsrisico’s lopen, omdat heel veel dingen die we belangrijk vinden in het leven nu eenmaal met risico's komen. Als we lekker in de bar een biertje drinken, komt dat met gezondheidsrisico’s, maar daar staat iets heel moois tegenover namelijk dat je met vrienden aan de bar zit.”
U vindt dat de ongevaccineerden als zondebok worden gebruikt?
"Als je de oplopende besmettingen en de ziekenhuizen die de instroom niet aankunnen als een probleem van de ongevaccineerden neerzet, dan creëer je inderdaad een zondebok. En zoals altijd met zondebokken is het nooit helemaal terecht. Het idee van een zondebok is dat je begint met een heel lastig probleem, ook wel een 'wicked problem' genoemd: iets dat je niet één, twee, drie oplost. En dan draag je een heel eenvoudige oplossing aan. Dus in dit geval: je dringt aan zodat mensen zich laten vaccineren of je sluit ze buiten. Dat is een heel simplistische, reductionistische oplossing. Dit is niet een crisis van de ongevaccineerden. Dat is geen goede voorstelling van zaken.
Het is een hele complexe crisis: het is een gedragscrisis, het is een zorgcrisis, want het laat zien hoe rigide het zorgsysteem is. En het is een mondiale crisis, waarin we zien hoe erg de wereld verweven is. En de oplossing is niet om een groep als schuldige aan te wijzen. “Hey we hebben een beschikbaar vaccin, waarom neem je dit niet, want als je het zou nemen, zouden we uit de penarie zijn.' Dat is te simpel en niet waar."
