Nu het de laatste tijd weer kouder begint te worden, zetten velen een stamppot op tafel. Er zijn maar weinig gerechten zo typisch Nederlands als een stamppot, ook wel Hollandse pot genoemd. Boerenkool met worst is dan ook recent uitgeroepen tot het nationale gerecht van Nederland. Maar wist je dat wij Nederlanders niet de uitvinders van stamppot zijn? Waar komen stamppotten dan wel vandaan? Zijn ze eigenlijk wel gezond? We spreken het in dit artikel!
Veel kinderen – en soms ook volwassenen – hebben het over een ‘stampot’, iets dat een veelgemaakte fout is omdat het een stamppot is met een dubbele p (1). Om een stamppot te maken moet er tenslotte met een stamper worden ‘gestampt’. Nederlanders die naar het buitenland verhuizen, geven vaak aan toch hun dagelijkse prakkie te missen (2, 3). Boerenkool met worst valt dan ook onder het zogenaamde heimwee-eten (4). Volgens onderzoeksbureau GfK zouden veel Nederlanders hun stamppot niet willen missen (5). Toch zijn stamppotten ook in België populair, maar daar spreken ze vaak over stoemp (6). In Engeland kennen ze een eigen variant op stamppot, wat ze ‘Vegetable mash’ noemen.
Wie is de uitvinder van stamppot?
Stamppotten zijn eenvoudige éénpansgerechten die goedkoop en snel te maken zijn. In de basis bevat een stamppot aardappels, die aangevuld worden met groenten. Dit kan van alles zijn, bijvoorbeeld zuurkool, boerenkool, spinazie, andijvie en natuurlijk… wortelen met uitjes: de hutspot! Een van de eerste stamppotten die in ons land werden gemaakt, was hutspot (7). Deze hutspot bevatte toen geen aardappels, maar pastinaak, met wortel en ui (8). Voordat Columbus de aardappel naar Europa bracht, was pastinaak ons volksvoedsel nummer één (9, 10, 11). Stamppotten werden vroeger dus niet gemaakt met aardappels, maar pastinaak! Dit recept heeft zijn intrede in Nederland gedaan toen de Spanjaarden in de nacht van 2 op 3 oktober in 1574 een ketel in Leiden achterlieten toen ze werden verjaagd (12). Dat is de reden dat vele Leidenaren nog altijd elk jaar op 3 oktober hutspot eten tijdens het Leidens ontzet (13).
Twee manieren van stamppotten maken
Er zijn twee manieren om een stamppot te maken. De ene is door aardappels en groenten apart te koken en dit op het laatst samen te voegen en te stampen. Bij de andere methode wordt het gemaakt in één pan. De aardappels en groenten worden samen in water gekookt en vervolgens fijngestampt.
Is stamppot gezond?
Gekookte aardappels zijn volgens wetenschappers zeer verzadigend (14). Ook bevatten aardappels vele nutriënten zoals vezels, kalium, B-vitamines en zelfs een beetje vitamine C (15). Gekookte aardappels bestaan voor bijna 80% uit water en bevatten minder dan 19 kcal per 100 gram aan energie. Het zijn dus vooral de gefrituurde aardappels die een hogere dooreetfactor hebben en veel energie leveren, want deze variant bevat tien keer zoveel calorieën in vergelijking met de gekookte aardappel (16). Typische Nederlandse wintergroentes zoals boerenkool, andijvie, spinazie, wortelen en uien, zijn stuk voor stuk extreem gezond (17, 18, 19, 20). Alleen over zuurkool is er discussie, omdat een portie zuurkool 3 gram zout levert, wat de helft is van wat voedingsinstanties wereldwijd als dagelijks maximum aanraden (21, 22). In vergelijking met sommige soorten fastfood of bewerkt industrievoedsel valt dit overigens mee (23). Bovendien zal het kalium in de aardappels het natrium uit het zout deels compenseren. Zuurkool is, in tegenstelling tot fastfood, rijk aan zeer veel nutriënten die de gezondheid ten goede kunnen komen (24). Er zijn koks die zuurkool in een vergiet afspoelen om het zoutgehalte te verlagen (25), maar dit gaat wel ten koste van de smaak. Verstandiger is dan ook om bij angst voor zout een alternatief te zoeken voor de spekjes, want die zijn pas echt zout (26). Vaak worden stamppotten voorzien van een klontje roomboter, dat in deze hoeveelheid een gezonde aanvulling is op je dieet vanwege onder meer de vele in vet oplosbare vitamines (27, 28). Hoe gezond een stamppot is, heb je deels zelf in de hand. Zorg ervoor dat de groenten de overhand hebben en wees selectief met vlees. Het grootste risico op een ongezonde stamppot ligt bij vette en zoute worsten vol e-nummers. Kies liever voor een zelfgemaakte gehaktbal, want dan weet je wat erin gaat. Je kunt ook voor plantaardige opties gaan, zoals bijvoorbeeld tempé.
Vleesch
Stamppotten werden vroeger vrijwel altijd voorzien van vlees. Zo bevatte hutspot meestal klapstuk of spek. Later is men ook overgeschakeld op rookworsten bij het avondeten (29, 30). Hoe meer vet aan het vlees, hoe beter. Vroeger werd er extra veel roomboter door het gerecht verwerkt en vaak werd er ook nog een ‘kuiltje’ gemaakt om vetrijke jus toe te voegen voor extra calorieën. Men werkte vroeger veel op het land en de centrale verwarming bestond toen nog niet. Men moest zichzelf warmhouden en van energie voorzien, waardoor aardappels met veel vet erg populair waren (31).
Verschillende soorten stamppotten
Traditionele stamppotten zijn onder meer die met andijvie (rauwe andijvie, aardappelen, spekjes), zuurkool (zuurkool, aardappelen en spekjes), boerenkool (aardappelen, boerenkool, worst) en de zogenaamde hete bliksem (aardappelen en appelen). Er bestaan ook wat modernere varianten zoals de stamppot rode kool (aardappelen, appel, rode kool, gehaktbal), Hawaï (aardappelen, ananas, appel, rode paprika, kipfilet), snijbonen (aardappelen, snijbonen en varkensworst) en stamppot zalm (aardappelen, witlof, zalm, crème fraîche en dille).
Cadeautje: gratis aHealthylife stamppot E-book
Zoals enkele weken geleden in de nieuwsbrief vermeld bestaan we inmiddels ruim 10 jaar. Om dit nog eens extra te vieren hebben we besloten om ons nieuwe E-book met stamppotrecepten t.w.v. € 12,95 gratis beschikbaar te stellen! Dit E-book bevat 15 stamppotrecepten met een twist! Zo maak je je stamppotten niet alleen lekkerder, maar ook nog gezonder! Wat dacht je van een pompoenstamppot? Of een pastinaakstamppot met tijm? Zuurkool niet lekker? Dat verandert met ons zuurkoolrecept op basis van zoete aardappel! Klik hier om het E-book te downloaden:
