De invloed van hormonen op je gewicht

Hormonen zijn signaalmoleculen die betrokken zijn bij vele aspecten van je gezondheid. Bepaalde klieren in je lichaam – waaronder de hypofyse, de schildklier, de bijschildklier en de bijnieren – geven hormonen af in je bloed. Van daaruit gaan ze naar weefsels en organen. Hormonen zijn betrokken bij bijna elk aspect van de gezondheid, waaronder de seksuele functie, groei en ontwikkeling, stemming, eetlust en stofwisseling. Daarom kan hormonale ontregeling – wanneer je lichaam te weinig of te veel van een hormoon vrijgeeft – een aanzienlijke invloed hebben op de gezondheid, waaronder het lichaamsgewicht (1). Dit artikel legt uit hoe hormonen het gewicht beïnvloeden.

Hormonen zijn betrokken bij volheid en honger
Hormonen reguleren je eetlust om je lichaam te helpen met het op peil houden van je energieniveau. Sommige hormonen stimuleren het hongergevoel. Andere geven aan dat je genoeg hebt gegeten en remmen de voedselinname. Een verstoring van het evenwicht in de hormonen die betrokken zijn bij de eetlustregeling kan leiden tot gewichtstoename of -verlies.

Hongerhormonen
Wanneer je lichaam voedsel nodig heeft, vindt een reeks stappen plaats in het hormoonstelsel en het zenuwstelsel om de voedselopname te stimuleren. Zo zullen bepaalde hormonen in het maagdarmstelsel, waaronder motiline, het zogenaamde ‘migrerend motorisch complex’ (een cyclus van samentrekkingen in de dunne darm die invloed heeft op het hongergevoel) stimuleren (2). Hier volgt een overzicht van de belangrijkste hormonen en andere stoffen die een rol spelen bij de eetlustopwekking:

• Ghreline: Ghreline staat bekend als “het hongerhormoon”. Het stimuleert de hypothalamus, een gebied in de hersenen dat verantwoordelijk is voor het hongergevoel. Behalve dat het de voedselopname stimuleert, is ghreline ook betrokken bij de slaap-waakcyclus, de glucosestofwisseling, en nog veel meer (3).
• Motiline: Motiline is een hormoon dat in de dunne darm wordt geproduceerd. Als je vast, wekt motiline samentrekkingen op in de darmen, wat de hersenen het signaal geeft dat je voedsel nodig hebt (4, 5, 6).
• Neuropeptide Y (NPY): NPY is een peptide – een korte keten van aminozuren – die door de hersenen wordt vrijgegeven om de voedselinname te stimuleren. De productie en afgifte van NPY wordt gereguleerd door hormonen, waaronder ghreline en leptine (7).
• Agouti-gerelateerd eiwit (AgRp): AgRp is een ander peptide dat door de hersenen wordt geproduceerd. De productie ervan wordt gestimuleerd door ghreline, en het zorgt voor verhoging van de voedselinname (7, 8).

Verzadigingshormonen
Hieronder volgen enkele van de belangrijkste hormonen die een gevoel van verzadiging geven en de voedselinname verminderen:

• Cholecystokinine (CCK): CCK is een hormoon dat door cellen van de dunne darm wordt afgegeven als reactie op voedingsstoffen in de darm, met name vet en eiwit. Het vermindert de voedselinname door de verzadigingsgebieden in de hersenen te stimuleren, en het zorgt voor samentrekking van de galblaas en de afgifte van alvleeskliersappen die nodig zijn voor de spijsvertering (9).
• Glucagon-achtig peptide-1 (GLP-1): GLP-1 wordt geproduceerd door darmcellen als reactie op de inname van voedingsstoffen. GLP-1 vertraagt de maaglediging en zet de hersenen aan tot vermindering van de voedselinname en toename van het verzadigingsgevoel (10).
• Pancreatisch peptide YY (Peptide YY): Peptide YY wordt ook in de dunne darm gemaakt. Het wordt vrijgemaakt als reactie op het eten van voedsel en bindt zich aan hersenreceptoren die zorgen voor afname van de eetlust. Het vertraagt ook de beweging van voedsel door het spijsverteringskanaal (11).
• Leptine: Het hormoon leptine wordt afgescheiden door vetcellen en andere delen van het lichaam. Het staat vooral bekend als een verzadigingshormoon. Leptine remt de hongerbevorderende peptiden NPY en AgRp en stimuleert de volheid-bevorderende peptiden, wat leidt tot afname van eetlust (7).
• Insuline: Insuline is een hormoon dat door de alvleesklier wordt afgescheiden. Het speelt een belangrijke rol bij de bloedsuikerregulering en de energiebalans. Het insulinegehalte stijgt na een maaltijd. Insuline werkt samen met de hersenen om de voedselinname te verminderen (7).
• Obestatine: Obestatine is een hormoon met een eetlustremmend effect. Het werkt de hongeropwekkende effecten van ghreline tegen. Wetenschappers zijn echter nog bezig met het bestuderen van obestatine, en meer onderzoek naar de effecten ervan op honger en volheid is nodig (10, 12, 13).

Deze lijst is niet volledig. Ook andere stoffen zijn betrokken bij de eetlustbeheersing, waaronder het peptide nesfatine-1 en het hormoon oxyntomoduline (14, 15).

Kortom: De honger- en verzadiging-signalering in je lichaam bestaat uit ingewikkelde processen waarbij veel lichaamssystemen betrokken zijn. Hormonen die verantwoordelijk zijn voor honger en verzadiging zijn onder andere ghreline, motiline, insuline en leptine.

Hormonen beïnvloeden lichaamsgewicht
Vetopslag en -afbraak worden strikt gereguleerd door bepaalde hormonen in het lichaam. Hormonen beïnvloeden ook het energieverbruik, of het aantal calorieën dat je lichaam dagelijks verbrandt. Daarom kunnen schommelingen in de hormoonspiegels leiden tot gewichtstoename of -afname, alsook tot de ophoping van lichaamsvet op specifieke plaatsen.

• Schildklierhormoon. De schildklier scheidt hormonen af die verantwoordelijk zijn voor de regulering van de stofwisseling. Wanneer de schildklier overactief is, geeft hij te veel schildklierhormoon af. De stofwisseling van het lichaam zal hierdoor te snel worden, waardoor het meer calorieën verbrandt (16). Dit staat bekend als hyperthyreoïdie. Omgekeerd leidt een onderactieve schildklier, gekenmerkt door lage schildklierhormoonspiegels, tot een lager energieverbruik (17). Dit staat bekend als hypothyreoïdie. Dit is de reden waarom mensen met hyperthyreoïdie vaak afvallen, terwijl mensen met hypothyreoïdie vaak aankomen in gewicht.
• Insuline. Een ander hormoon dat het lichaamsgewicht kan beïnvloeden is insuline. Cellen hebben insuline nodig om glucose (suiker) te gebruiken voor energie en voor de opslag ervan in de vorm van glycogeen voor later gebruik. Insuline is ook nodig om energie als vet op te slaan en de vetafbraak te remmen om het lichaamsgewicht op peil te houden (18). Het is van cruciaal belang dat de insulinespiegel binnen een standaardbereik blijft. Chronisch verhoogde insulinespiegels kunnen leiden tot insulineresistentie, waarbij cellen niet meer op de juiste manier op insuline reageren. Onderzoek bij mensen en dieren wijst uit dat dit kan leiden tot een verstoring van honger- en volheidshormonen, overmatige vetopname door organen als de lever, en een verstoorde stofwisseling (19, 20).
• Cortisol. Cortisol is een glucocorticoïde (een steroïde hormoon) dat een belangrijke rol speelt in de stressrespons van je lichaam. Chronisch verhoogde cortisolspiegels kunnen echter leiden tot gewichtstoename (21). Cortisol herverdeelt vet naar de buikstreek en verhoogt de eetlust, vooral het verlangen naar energierijk, zeer smakelijk voedsel dat rijk is aan vet en suiker (22). Cortisol-ontregeling wordt gezien bij mensen die chronisch gestrest zijn en bij mensen met het syndroom van Cushing, een aandoening waarbij de cortisolspiegel verhoogd is (23).

Ook andere hormonen – waaronder glucose-afhankelijk insulinotroop peptide, leptine, asprosine en oestrogeen – kunnen het lichaamsgewicht en de vetverdeling beïnvloeden (24, 25, 26).

Kortom: Veranderde niveaus van schildklierhormonen, insuline, cortisol en andere hormonen kunnen het lichaamsgewicht en de vetverdeling beïnvloeden.

Hormonen kunnen veranderen door medische aandoeningen, leeftijd, en gewichtstoename
Hormoonspiegels kunnen door vele factoren worden beïnvloed, waaronder:

• lichaamsgewicht
• medische aandoeningen
• leeftijd

Een hoog lichaamsvetgehalte, zoals bij mensen met overgewicht en zwaarlijvigheid, beïnvloedt vele hormonen, waaronder:

• oestrogeen
• testosteron
• ghreline
• leptine
• obestatine

Mannen met obesitas hebben bijvoorbeeld vaker een lager testosterongehalte dan mannen met een gemiddeld gewicht (27). Dit wordt hoofdzakelijk toegeschreven aan de afname van een eiwit genaamd sexhormoonbindend globuline (SHBG), dat testosteron naar de lichaamsweefsels transporteert. De afname  van SHBG bij obesitas wordt veroorzaakt door insulineresistentie (27). Een laag testosterongehalte wordt gekoppeld aan een toename van het lichaamsvet, vooral in de buik, en een afname van de spiermassa bij mannen (28). Obesitas wordt in sterke mate in verband gebracht met afwijkingen in het verzadigingshormoon leptine, waaronder hyperleptinemie – te hoge afscheiding van leptine – en leptineresistentie, die optreedt wanneer het lichaam niet meer adequaat op leptine reageert (29). Omdat leptine de volheid regelt, kan een verminderde gevoeligheid voor leptine leiden tot overmatige calorieconsumptie en gewichtstoename (30). Zwaarlijvigheid wordt ook in verband gebracht met een hoog insuline- en asprosinegehalte, een hormoon dat de eetlust stimuleert (29, 31). Mensen in de menopauze hebben een grotere kans op een toename van lichaamsvet, vooral rond de taille. Dit kan te wijten zijn aan hormonale veranderingen die in deze levensfase plaatsvinden, waaronder een daling van de oestrogeenspiegel, die in verband wordt gebracht met een verminderd energieverbruik en een verstoorde stofwisseling (32, 33). Bovendien kunnen medische aandoeningen – waaronder PCOS (polycysteus ovarium-syndroom), hypothyreoïdie, de ziekte van Cushing en diabetes – ook leiden tot hormonale ontregeling en beïnvloeding van het lichaamsgewicht (34, 35). Gewichtstoename komt ook vaak voor bij mensen die een geslachtsbevestigende hormoontherapie ondergaan (36, 37). Houd er rekening mee dat hormoonspiegels ook door veel andere factoren kunnen worden beïnvloed, zoals zwangerschap, medicijngebruik en meer.

Kortom: Het vetgehalte van het lichaam, veroudering, medische diagnoses en andere factoren kunnen de hormoonspiegels veranderen van hormonen die het lichaamsgewicht beïnvloeden.

Leefstijl en dieet kunnen hormonen beïnvloeden
Je leefstijl kan een aanzienlijke invloed hebben op de hormonen die je lichaamsgewicht beïnvloeden. Voeding, mate van lichaamsbeweging en chronische stress zijn allemaal in verband gebracht met hormonale schommelingen.

Voedingspatroon
Dat wat je dagelijks eet en drinkt kan een aanzienlijke invloed hebben op je algemene en de hormonale gezondheid. Studies tonen aan dat een voedingspatroon met veel sterk bewerkte voedingsmiddelen, toegevoegde suikers en geraffineerde koolhydraten kan leiden tot hormonale ontregeling. Zo zijn diëten met veel toegevoegde suiker – met name met suiker gezoete dranken – in verband gebracht met insulineresistentie en verhoogde leptinespiegels (38, 39, 40, 41). Bovendien suggereert onderzoek dat voedingspatronen met veel eiwitten en een matige hoeveelheid of weinig koolhydraten een gunstiger effect hebben op het hongergevoel en de hongerhormonen dan diëten met meer koolhydraten en minder eiwitten (42, 43, 44, 45). Diëten die rijk zijn aan sterk bewerkte voedingsmiddelen en toegevoegde suikers kunnen de niveaus van hongerhormonen zoals NPY verhogen en het effect van verzadigingshormonen zoals CCK afzwakken. Deze effecten kunnen leiden tot overeten en gewichtstoename (46, 47). Bovendien verhoogt een dieet met veel bewerkte en geraffineerde voedingsmiddelen de blootstelling aan hormoonontregelende chemicaliën zoals ftalaten. Het is aangetoond dat deze chemische stoffen de hormonen veranderen die de eetlust, de volheid en de voedselvoorkeur regelen, en insulineresistentie veroorzaken – allemaal factoren die gewichtstoename kunnen beïnvloeden (48, 49, 50, 51, 52, 53). Er zijn nog vele andere manieren waarop voeding invloed kan hebben op de hormonen die gewichtstoename beïnvloeden. In het algemeen is een evenwichtige voeding, rijk aan volwaardige, minimaal bewerkte voedingsmiddelen en arm aan sterk bewerkte voedingsmiddelen en toegevoegde suikers, het beste voor de algehele gezondheid, met inbegrip van de hormonale gezondheid.

Andere factoren die de hormonen beïnvloeden
Slaap, lichaamsbeweging en stress kunnen ook invloed hebben op de hormonen die het lichaamsgewicht beïnvloeden. Genoeg slaap krijgen is essentieel voor een optimale gezondheid. Onvoldoende slaap krijgen wordt in verband gebracht met hormonale ontregeling. Slaaptekort wordt in verband gebracht met insuline- en leptineresistentie en een ontregeling van het hongerhormoon, wat kan leiden tot toegenomen eetlust, verminderde volheid, overeten en gewichtstoename (54, 55, 56, 57). Lichaamsbeweging kan ook de hormoonspiegels beïnvloeden. Studies tonen aan dat het verhogen van de fysieke activiteit kan leiden tot (58, 59, 60, 61):

• verbetering van de gevoeligheid van het lichaam voor insuline
• verhoging van het testosterongehalte bij mannen
• verlaging van de leptinespiegel bij mensen met overgewicht en obesitas
• verbetering van de reactie van volheidshormonen na de maaltijd

Het onder controle houden van stress is ook belangrijk voor een gezonde hormonale respons. Chronische stress kan de hormonen die verantwoordelijk zijn voor de eetlustregulatie veranderen, wat kan bijdragen tot een verhoogde calorie-inname en gewichtstoename (62). Daarom is het beheersen van stress een belangrijk onderdeel van het bevorderen van een optimale hormonale gezondheid en het behouden van een lichaamsgewicht dat gezond voor je is.

Kortom: Veel factoren kunnen van invloed zijn op de hormonen die je gewicht beïnvloeden. Het volgen van een evenwichtig dieet, voldoende slaap, actief blijven en het beheersen van stress zijn beproefde manieren om de hormonale gezondheid te bevorderen.

Om te onthouden
Hormonen regelen honger, volheid, stofwisseling en vetverdeling, allemaal factoren die van invloed kunnen zijn op het lichaamsgewicht. Studies tonen aan dat voeding, slaapgebrek, gebrek aan lichaamsbeweging, lichaamsvetpercentage, blootstelling aan stress en medische problemen allemaal invloed kunnen hebben op de hormonale gezondheid. Het volgen van een voedzaam en evenwichtig dieet, zorgen voor voldoende slaap, opsporen van onderliggende medische aandoeningen, stressbeheersing en zorgen voor lichaamsbeweging zijn slechts enkele wetenschappelijk ondersteunde manieren om een gezond lichaamsgewicht en hormonale regulatie te bevorderen (met toestemming vertaald).

Wil je meer leren over hormonen in relatie tot gezondheid? Check dan zeker de website van Ralph Moorman of doe zijn opleiding en wordt Hormoonfactor trainer.