Een recente studie heeft uitgewezen dat de mannelijke vruchtbaarheid sneller achteruit holt dan gedacht. De gemiddelde concentratie zaadcellen blijkt ten opzichte van 1973 met 62,3% te zijn afgenomen. Vooral sinds het jaar 2000 is de achteruitgang in een stroomversnelling gekomen, wat een zeer zorgwekkende ontwikkeling is. In dit artikel kijken we naar de mogelijke oorzaken en bespreken we wat mannen hiertegen zouden kunnen doen.
Onvruchtbaarheid treft ongeveer een op de zes paren, waarbij de oorzaak in de helft van de gevallen bij de man ligt (1, 2). In het verleden werd de oorzaak net iets vaker bij de vrouw gevonden, maar dat is inmiddels niet meer het geval. Bij de meeste stellen lukt het om binnen 6 maanden zwanger te raken (3). Pas als het na een jaar nog niet is gelukt, is er sprake van verminderde vruchtbaarheid en is het verstandig hulp in te schakelen (4, 5). We krijgen op steeds oudere leeftijd kinderen, wat bij zowel de man als vrouw een negatieve invloed heeft op de zwangerschapskans (6). Daarnaast zijn er misschien wel 100 andere factoren die kunnen bijdragen aan (mannelijke) onvruchtbaarheid (7), maar in dit artikel beperken we ons tot de domeinen voeding, supplementen, toxines en leefstijl. De mate van vruchtbaarheid is volgens onderzoekers een indicatie van je algehele gezondheid op de langere termijn (8). Dus ook voor mensen zonder zwangerschapswens kunnen de onderstaande tips van grote waarde zijn.
Voeding
Het westerse dieet wordt in verband gebracht met een afname van spermacellen (9). Een gezond dieet heeft daarentegen juist een positieve invloed op de vruchtbaarheid van de man (10, 11, 12, 13, 14). Volgens een grondige analyse zijn groenten, fruit, vis, gevogelte, volkoren granen en halfvolle zuivel gunstig voor de vruchtbaarheid (15). Vele studies melden dat het mediterrane dieet het aantal zaadcellen kan laten toenemen (16, 17, 18). Het effect van een veganistisch dieet is volgens sommige studies positief, maar volgens andere juist nadelig (19, 20). Er is een zeer sterke relatie tussen een toegenomen oxidatieve stress en een afname van spermakwaliteit (21). Meer antioxidanten kunnen daarom de vruchtbaarheid verbeteren (22, 23). Ook ongebrande noten verbeteren het aantal zaadcellen (24), met name walnoten (25, 26). Rood vlees kan beter worden vervangen door vette vis (27). Het drinken van alcohol wordt door vele studies sterk afgeraden, want dit kan schade toebrengen aan de zaadproductie en het DNA (28, 29). Ongeveer drie maanden na het stoppen met alcohol is de spermaproductie pas weer op het oude niveau (30).
Supplementen
Tekorten aan zink, selenium, CoQ10, carnitine en omega 3 worden door meerdere studies in verband gebracht met een verminderde vruchtbaarheid bij mannen (31, 32, 33, 34). Opvallend is dat vitamine C volgens meerdere onderzoeken kan zorgen voor een toename van de concentratie en beweeglijkheid van sperma (35, 36, 37). Verder zijn er nog aanwijzingen dat de supplementen d-asparaginezuur (38, 39, 40), tribulus terrestris (41, 42, 43), foliumzuur (44, 45), glutathion (46, 47, 48), fenegriek (49), ashwagandha (50, 51, 52) en maca (53, 54) het overwegen waard zijn. Onvruchtbare mannen hebben ook opvallend vaak een tekort aan vitamine D, dus het is verstandig dit op niveau te brengen (55, 56, 57, 58). Op dit moment lijkt met name zink een goed eerste supplement om bij onvruchtbaarheid in te zetten (59, 60, 61, 62, 63, 64).
Toxines
In onze dagelijkse leefomgeving komen duizenden toxines voor, die een nadelig effect kunnen hebben op de vruchtbaarheid (65). Allereerst zijn er aanwijzingen dat bepaalde hormoonverstorende stoffen, zoals BPA en ftalaten in plastic, de zaadkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden (66, 67, 68, 69). Hetzelfde geldt voor transvetten (70). Een andere belangrijke factor is dat bestrijdingsmiddelen schadelijk kunnen zijn; daarom kun je het beste biologische groente en fruit kopen, of deze voor het eten zeer grondig wassen (71,72, 73). Ook luchtvervuiling kan zeer nadelig werken op de mannelijke fertiliteit (74, 75, 76). Het roken van tabak is dan ook erg ongunstig (77). Tata Steel Nederland blijkt nog altijd te veel zware metalen zoals lood uit te stoten in de Nederlandse lucht (78). Van lood is bekend dat het zeer schadelijk is voor de mannelijke en vrouwelijke vruchtbaarheid (79, 80). Ook chemische antikleefstoffen (PFAS), waaronder de Teflon antiaanbaklaag, zijn ongunstig (81). Een recent onderzoek bracht nog aan het licht dat het Nederlands drinkwater te veel PFAS bevat (82, 83). Verder melden meerdere studies dat elektromagnetische straling de vruchtbaarheid nadelig kan beïnvloeden (84, 85). Ga dus verstandig om straling en draag je mobiel niet in je broekzak.
Leefstijl
Het hebben van overgewicht kan de hormoonbalans verstoren, waardoor de hoeveelheid testosteron en het aantal zaadcellen kunnen afnemen (86, 87, 88). Afvallen is daarom zeer belangrijk bij een kinderwens. Lichaamsbeweging kan helpen bij het afvallen en heeft een krachtig effect op de spermakwaliteit (89, 90, 91, 92). Een belangrijke kanttekening is wel dat overmatig sporten juist weer averechts werkt (93, 94). Ook langer dan 5 uur per week op een zadel zitten is ongunstig, daarom kun je langdurig fietsen beter beperken (95, 96, 97, 98). Driemaal per week stevig wandelen kan al een enorm verschil maken (99). Een structureel goede nachtrust is volgens onderzoekers ook een onmisbare schakel om de mannelijke vruchtbaarheid te verbeteren (100). Een leven met weinig stress en voldoende ontspanning is ook zeer gunstig (101, 102). Ontspannen in de sauna of een heet bad heeft vanwege de hitte een negatief effect (103, 104, 105, 106). Ontspanning via meditatie of yoga is wel zeer gunstig (107). Het dragen van een strakke onderbroek wordt afgeraden (108); deze kun je beter vervangen door een losse boxer (109, 110).
Slotwoord
Eén van de grootste bedreigingen van de mannelijke vruchtbaarheid is volgens onderzoekers op dit moment oxidatieve stress (111). Een disbalans tussen de oxidanten en antioxidanten staat de vorming van gezond zaad in de weg (112). Oxidatieve stress neemt toe door te weinig groente en fruit in het dieet, te veel bewerkt vetrijk voedsel, in combinatie met stress, toxines, overgewicht, bewegingsarmoede en een hoge omgevingstemperatuur. Het is verstandig om bij verminderde vruchtbaarheid meerdere van de bovenstaande tips op te volgen, om zo de fertiliteit en algehele gezondheid te verbeteren.
