"Hier is sprake van een extreme prijsstijging", zegt hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen van het CBS, die op verzoek van NU.nl het prijsniveau van olijfolie van begin dit jaar heeft vergeleken met dat van een jaar en twee jaar geleden. "Het is in twee jaar de helft duurder geworden."

Het totale prijspeil van alle boodschappen ging over dezelfde periode met 20 procent omhoog, een ook al niet geringe stijging. Dat olijfolie de uitschieter is, heeft alles te maken met de droogte die de olijvenproducerende landen al jaren teistert. "Het regent gewoon niet", zegt Cecile van Berkum van echteolijfolie.nl, die in Spanje woont en werkt.

Uit cijfers van de Europese Commissie (EC) blijkt dat de bulkprijzen van extra virgine olijfolie in een jaar tijd in Spanje met 60 procent omhoog zijn gegaan, in Italië met 50 procent en in Griekenland met een duizelingwekkende 80 procent. "Na twee jaar van slechte oogsten zijn de voorraden ook op", zegt Van Berkum.

De olijfboeren profiteren volgens haar niet van de hogere prijzen. "Die hebben veel minder productie en de hoge kosten lopen wel door." Behalve het klimaat zijn voor een kleiner deel ook de hogere energiekosten debet aan de prijsstijgingen.

Supermarktkoepel CBL ziet de "extreme prijsstijgingen" ook en wijst op de schaarste in Spanje, de grootste producent ter wereld. "Als er iets aan de hand is wat effect heeft op de prijs, zoals nu met olijfolie, dan hebben supermarkten voldoende alternatieven in de schappen."

Nog geen twee jaar geleden grepen consumenten nog naar olijfolie als alternatief voor zonnebloemolie. Want die olie was door het uitbreken van de oorlog in Oekraïne plots schaars én duur geworden. Een fles zonnebloemolie kost nu minder dan 2 euro. "Het aanbod is alweer enige tijd op peil", zegt directeur Frans Claassen van brancheorganisatie MVO.

Volgens hem bleven de prijzen van zonnebloemolie in de supermarkten nog lang hoog, terwijl die in de handel al gestabiliseerd waren. "Toen de schaarste ontstond, is er in paniek veel tegen hoge prijzen ingekocht door de supermarkten, die niet zonder wilden komen te zitten. Die dure voorraden zijn nu wel weer weggewerkt."

De vooruitzichten voor de prijzen van olijfolie zijn ongewis. "Het hangt er vooral van af of het gaat regenen", zegt Van Berkum. De productie is nu een derde lager dan normaal en de prijzen zijn al dubbel zo hoog. "Misschien moeten we erkennen dat olijfolie weer een bijzonder product is waar we zuinig mee moeten omgaan."